Trening koordynacji wzrokowo- ruchowej
„ Przed przystąpieniem do nauki pisania w szkole konieczne jest więc zarówno usprawnienie motoryczne w zakresie szybkości, precyzji, melodii kinetycznej ruchów, koordynacji ruchowej całego ciała, rozwijania koordynacji wzrokowo – ruchowej, jak i przyswojenie właściwych nawyków ruchowych, które stanowią o gotowości dziecka do pisania” .
Marta Bogdanowicz
Koordynacja wzrokowo – ruchowa. Polega na harmonijnym połączeniu ruchu ciała z ruchem gałek ocznych. Jest ona niezbędna przy wykonywaniu każdej czynności. Gotowość do zabawy i nauki wymaga od każdego przedszkolaka płynności i umiejętności wodzenia wzrokiem. W związku z tym proponuję systematyczny i krótki trening w tym zakresie. Oto kilka przykładów:
– Nauczyciel trzyma przed oczami dziecka kredkę lub misia, w niedużej odległości. Następnie porusza danym przedmiotem w różne strony: w dół, w górę, w prawo, w lewo, po skosie, po leniwej ósemce. Zadaniem dziecka jest poruszanie tylko oczami , z głową nieruchomą;
– Osoba prowadząca rysuje np. pajacyka, spiralki, kółeczka , na tablicy. Dziecko wodzi oczami i próbuje odgadnąć, jaka figura ostatecznie powstanie na tablicy ( lub na mokrym piasku);
– Dziecko zamyka i otwiera oczy, na zmianę, z krótkimi przerwami, przyglądając się otoczeniu;
– Nauczyciel prosi o skierowanie zasłoniętych oczu w stronę światła, tj. okna, słońca;
– Dziecko przykłada ciepłe dłonie do zamkniętych oczu;
– Osoba prowadząca zajęcia zachęca do dokładnego przyglądania się i opisania tylko jednemu przedmiotowi w sali, np. wazonikowi, który stoi w otoczeniu innych rzeczy;
– Dziecko układa klocek na stole zgodnie z podaną instrukcją, np. połóż klocek obok książki, pod książką, nad itp.;
– Uczestnicy śledzą wzrokiem ruchy pacynki lub marionetki;
„ Dziecko z zaburzoną lub słabo rozwiniętą koordynacją wzrokowo – ruchową może nie być w stanie samodzielnie ubrać się, najprostsze zadania wykonuje niezdarnie, a nawet może nie być w stanie w ogóle wykonać pewnych zadań. Jest również prawdopodobne, że dziecko takie nie będzie mogło dorównać swoim rówieśnikom w zabawach i grach sportowych.”
M. Frostig, D. Horne
W przedszkolu jest wiele sytuacji sprzyjających rozwojowi koordynacji wzrokowo – ruchowej. Biorąc pod uwagę ich różnorodność, szczególną uwagę powinniśmy zwrócić na :
- Malowanie i rysowanie. Podczas zajęć artystycznych dzieci mogą posługiwać się rękami, pędzlem, patykiem, świecą, gazą, nitką, kredkami świecowymi, pastelami , miękkimi ołówkami, węglem, kredą. Dzieci rysują na folii, papierze pakowym czy kolorowych kartkach. Ciekawą propozycją w zakresie rozwoju koordynacji wzrokowo – ruchowej –są dyktanda rysunkowe.
Przykłady ćwiczeń:
– rysowanie jednocześnie ręką prawa i lewą , zgodnie z pokazanym kierunkiem;
– kolorowanie rysunku lub wypełnianie wnętrza dowolnymi wzorami;
– domalowywanie tła na zewnątrz rysunku;
– rysowanie z zasłoniętymi oczami;
– wdrażanie dzieci do operowania kierunkami, np. , : „ Zacznij rysować od prawej strony”;
– dorysowanie brakującego elementu na obrazku;
– skreślanie , w danej serii obrazków, tego, który nie pasuje do pozostałych;
– łączenie dwóch takich samych rysunków spośród kilku innych;
– wskazywanie takiego samego obrazka , ale w pozycji odwróconej;
– rysowanie wzorów w wyznaczonych liniach poprzez dokładne łączenie zaznaczonych kropek;
- Formowanie z miękkich mas plastycznych. Szczególną uwagę zwracamy na rozgniatanie, rozcieranie, wałkowanie, malowanie plasteliną ( także w konturach) oraz lepienie. Przed przystąpieniem do malowania plasteliną , warto zaproponować dzieciom wodzenie palcem po obrysowanych liniach.
Przykłady ćwiczeń:
Plastelinowe ciasto. Dzieci ugniatają plastelinę, tak długo, aż uzyskają konsystencję miękkiego, plastelinowego ciasta. Następnie z różnych kolorów formują kulki. Kolejny etap, to łączenie kulek i mieszanie kolorów.
Wałkowanie plasteliny. Każdy uczestnik otrzymuje drewnianą, kuchenną deseczkę, wałek lub butelkę. Dzieci rozwałkowują plastelinę na placki.
Rozcieranie plasteliny. Polecamy dzieciom rozcieranie dłonią i palcami, rozgniecionej wcześniej do konsystencji ciasta, plasteliny. Uczestnicy wykonują pracę na kartkach lub kartonie. Rozcierają plastelinę w narysowanych konturach, np. koła, kwadratu.
Ślimaczki. Dzieci ugniatają plastelinę, a następnie lepią wałeczki, skręcone spirale „ślimaki”, itp.
Dziurkowanie i ugniatanie. Uczestnicy zabawy otrzymują deseczki lub kartony, plastikowe sztućce. Próbują zmieniać powierzchnię plasteliny / fakturę/, poprzez rysowanie patyczkami, ugniatanie widelcem, dziurkowanie gładkiej plasteliny.
Wydrapywanki. Dzieci otrzymują kartonowe podkłady, na które nakładają palcami plastelinę. Następnie rozprowadzają ją rękami, w różnych kierunkach. Po zapełnieniu całej powierzchni, wydrapują patyczkiem dowolne wzory.
Cyferki. Dzieci lepią cieniutkie wałeczki z plasteliny i formują z nich np. cyferki.
Paski i kostki. Uczestnicy kroją plastikowymi nożykami plastelinę – na paski i kostki / podobnie jak do sałatki warzywnej lub owocowej /.
Plastelinowe wyciskanie. Dzieci otrzymują sitka lub specjalne wyciskarki, przez które ugniatają oraz wyciskają plastelinę.
Tarkowanie plasteliny. Uczestnicy formują np. duże plastelinowe kule i przecierają je przez plastikowe tarki.
- Prace z materiałów papierniczych, pasmanteryjnych i przyrodniczych. Dzieci mogą wycinać lub wydzierać elementy proste i uzupełniać nimi prace plastyczne. Proponujemy także collage i origami oraz nawlekanie koralików. Przykłady ćwiczeń:
– wykonywanie wycinanek o dowolnie wybranych przez dzieci kształtach;
– zabawa w naklejanie kawałków tkanin i papieru na duże arkusze;
– wyklejanie figur geometrycznych;
– nawlekanie koralików tego samego kształtu lub koloru;
– wycinanie po linii prostej i pochyłej;
– uzupełnianie rysunku poprzez doklejanie przygotowanych figur geometrycznych, np. naklejanie trójkątów na dachy domów;
– rysowanie wzorów z pamięci, po uprzednim obejrzeniu, dyktanda rysunkowe;
– zabawy z guzikami: sortowanie według koloru, kształtu, ilości dziurek oraz układanie obrazków z guzików i tworzenie z nich naszyjników lub liczydełek;
- Zewnętrzne i wewnętrzne obrysowywaniu kształtów zwierząt czy liter. Przedszkolaki uzupełniają oraz projektują poprzez odrysowywanie gotowych szablonów. Uzupełniają szczegóły poprzez samodzielne dorysowanie oraz starają się kolorować w konturach.
„ Kontury pomagają dziecku zlokalizować powierzchnie do kolorowania i wyznaczają granice, których dziecko nie powinno przekraczać. W przypadku dziecka z poważnymi trudnościami w zakresie koordynacji wzrokowo – ruchowej, po wykonaniu przez nie ćwiczenia osoba prowadząca zajęcia może obrysować granice figury tym samym kolorem, którego używało dziecko.”
M. Frostig, D. Horne
- Tworzenie kompozycji tematycznych przez stemplowanie. Uczestnicy tworzą szlaczki, projektują wzory materiałów lub okładki na książki. Tworzą też domina obrazkowe. Możemy wykorzystać gotowe zestawy stempli lub wykonać je z dziećmi z materiałów dostępnych, np., gąbki czy ziemniaków. Dzieci mogą zaprojektować np. parasol dla Pani Wiosny, tworząc kompozycje ze stempelków;
- Rytmiczne ćwiczenia rysunkowe przy muzyce. Dzieci siedzą przy ławeczkach i rysują rytmicznie na kartkach kropeczki, kółeczka, kreski, zgodnie z dźwiękami słuchanej muzyki. Rysują jedną ręką lub oburącz. W trakcie rysowania uczestnicy mogą zamieniać się kartkami , kolorem kredek lub krzesełkami. Wskazany jest ruch podczas rysowania. „ Ponieważ ruch człowieka zawsze wiąże się z działaniem, nie ma więc możliwości, aby w momencie ruszania się nie pracowały zmysły. Ruch ręki rejestruje oko, ale również ucho”. Dorota Dziamska „ Edukacja przez ruch. Kropki, kreski, owale , wiązki”;
- Czynności samoobsługowe. Przykłady:
– nakrywanie do stołu;
– ustawianie krzesełek przy stolikach;
– porządkowanie kącików tematycznych;
– sznurowanie bucików;
– zapinanie i odpinanie guzików;
– segregowanie zabawek lub innych przedmiotów;
– przypinanie klamerek do bielizny;
- Rysowanie podczas słuchania muzyki. Dzieci malują lub rysują swoje wrażenia oraz wyobrażenia podczas słuchania muzyki relaksacyjnej. Czynności artystyczne mogą wykonywać jednocześnie obydwoma rękami lub na przemian – ręką prawa albo lewą. Inna wersja , to słuchanie prostego rytmu i układanie go z klocków lub pchełek ( kółeczek). Podczas słuchania muzyki przedszkolaki mogą malować rękami. Jest to jedno z najbardziej efektywnych ćwiczeń rozwijających grafomotorykę i koordynację wzrokowo- ruchową. Przykłady:
-Malowanie częścią grzbietową dłoni prawej i lewej. Na tak przygotowanym podłożu malowanie palcami.
-Malowanie palcami dowolnych kształtów oraz obrysowywanie ich kolorową kredą.
-Rozlanie farby na dużej kartce i odciskanie w nie wszystkich palców.
-Rozcieranie farby nadgarstkiem, zgodnie z ruchem wskazówek zegara.
-Moczenie dłoni w farbach i pstrykanie palcami nad arkuszem papieru.
-Pomalowanie rąk farbami oraz odbijanie ich śladów na kartce.
-Pomalowanie kartki rękami(stopami). Namalowanie palcami wskazującymi różnorodnych wzorów.
-Zanurzenie palców w farbach i odbijanie kolejno każdego na kartce.
-Malowanie powierzchni kartki wszystkimi palcami, następnie ugniatanie kartki i formowanie z niej kuli. Po rozłożeniu powierzchnia może być wykorzystana jako tło do innej pracy plastycznej.
- Zabawy manipulacyjne i konstrukcyjne z wykorzystaniem puzzli, mozaiki, układanki, klocków, labiryntów i plątaninek. Mogą to być klocki z obrazkami, figury geometryczne. Przy tej okazji, wdrażamy dzieci do segregowania klocków według określonych cech: koloru, wielkości, grubości. Przykłady zabaw:
– dzieci dzielą na grupy przedmioty znajdujące się np. w „zaczarowanym kufrze”- mogą to być rekwizyty z dwóch bajek;
– sortowanie materiałów przyrodniczych- szyszek, kamyczków, listków;
– wskazywanie w najbliższym otoczeniu przedmiotów o podobnym kształcie do wskazanej figury geometrycznej;
– znajdowanie klocków odpowiadających rysunkom przygotowanym przez nauczyciela;
– budowanie domu dla lalek;
- Zabawy lokomocyjne. Przykłady zabaw:
– zabawa w kółeczko;
– zabawa w chowanego i w berka;
– „ Jedzie pociąg z daleka…”;
– inscenizacje wierszy dla dzieci;
– żonglowanie – zabawa w cyrk;
– bieg z przeszkodami;
– zabawa : „Pajacyki”;
– podskoki na prawej i lewej nodze;
– dziecko stoi na jednej nodze, a drugą zatacza kółko;
– chodzenie po ławeczce, utrzymywanie równowagi;
– poruszanie się w przód i w tył;
– podskoki w przód, w tył , w bok;
– gry i zabawy z woreczkami;
Ważne jest, aby dziecko pracowało we właściwym dla siebie tempie. Przedstawione propozycje są efektywne tylko wtedy, gdy łączymy je z aktywnością ruchową oraz aktywnością rozwijającą inne zmysły. Koordynację wzrokowo- ruchową wspomagają różnorodne bodźce – kinestetyczne i czuciowe – dlatego zajęcia powinny być różnorodne i pomysłowe. Najważniejsza jest atmosfera zabawy i zadania dostosowane do możliwości dzieci, ale także ulubione ćwiczenia. Czynnik motywacyjny to nagroda w postaci pochwały. Dlatego tak ważne jest zachęcanie przedszkolaków do omawiania swoich prac artystycznych. Niezbędny jest także pozytywny komentarz nauczyciela po zakończonym ćwiczeniu. Zaniedbana sfera spostrzeżeń wzrokowych może prowadzić w przyszłości do trudności w nauce. Dlatego rozwijajmy tę sferę możemy w każdych warunkach, zarówno w pomieszczeniu, jak i na świeżym powietrzu.
Zabawy na powietrzu rozwijające koordynację wzrokowo – ruchową.
Pomysłów kilka:
- Kolorowe bukiety. Dzieci układają w grupach kolorowe bukiety i stawiają je w słoikach, wcześniej pomalowanych farbami.
- Graj w kolory. Uczestnicy zabawy, podzieleni na grupy, losują kartki z wiosennymi kolorami. Następnie szukają wskazanej barwy w przyrodzie. Na wspólnym spotkaniu , opowiadają o swoich wrażeniach.
- Malowanie wodą. Dzieci , dużymi, szerokimi pędzlami, malują wodą boisko lub ściany domu czy posadzkę. Motywem może być nadchodząca wiosna.
- Wesołe buźki. Przedszkolaki uzupełniają materiałami przyrodniczymi oraz kamyczkami, narysowane kredą kontury twarzy.
- Kamienne układanki. Zebrane na spacerze kamienie, dzieci malują w sali farbami. Następnie, na boisku lub w ogrodzie (parku) układają z nich przeróżne wzory. Kamyki można układać w rzędach, według wielkości lub koloru czy wzoru.
- Założenie w pudełkach wiosennych zbiorów np. szyszek, kamyczków, kolorowych wydmuszek.
- Kolorowe koła. Układanie mandali z materiałów przyrodniczych , kwiatów. Motywem przewodnim może być Wielkanoc.
Odwołując się do dziecięcej wyobraźni, możemy wykorzystać relaksacyjne marzenia na jawie, czyli wizualizacje. Polegają one na wprowadzenie uczestników w stan ogólnego odprężenia. Wizualizacja jest przeżyciem wielozmysłowym, uświadamiającym obraz własnego ciała. Jest to bardzo przydatne także w pracy z dziećmi, u których percepcja ciała została zaburzona . W osiągnięciu odprężenia bardzo pomocna jest bajko terapia. Nie musimy czytać tekstu bajek, możemy opowiadać, improwizować-przytaczając fragmenty tekstów. Cicha muzyka, będzie stanowiła wspaniałe tło do zajęć. Dodatkowo poczucie bezpieczeństwa wzmocnimy, zapewniając dzieciom bardzo wygodne miejsca do siedzenia lub leżenia. Doskonałym treningiem koordynacji wzrokowo – ruchowej będzie tworzenie nowych obrazów wyobrażeniowych w nawiązaniu do proponowanej wizualizacji.
Wizualizacje i tworzenie nowych skojarzeń
„Prawie każdy człowiek rodzi się ze zdolnością uczenia się przez wzrok, żyje w świecie obrazów, a spora część wiedzy zdobywana jest przez samo patrzenie. Jakość i ilość widzenia zależne są od nastawień emocjonalnych oraz od uprzednio wytworzonych i utrwalonych schematów poznawczych, czyli wewnętrznego obrazu, który organizuje i ukierunkowuje czynność spostrzegania i jej wynik.
„ Psychologia poznawcza” Nęcka E. , Orzechowski J. , Szymura B.
Przekształcanie obrazów. Wizualizacje. Przykłady:
- „Wyobraźcie sobie, że jesteście na leśnej polance, pokrytej przebiśniegami. W pewnej chwili, na środek polanki wbiegła wesoła wiewiórka. Skoczyła na gałązkę świerku i zamieniła się w skowronka”. Po wysłuchanym fragmencie, nauczyciel pyta: „ W co jeszcze mogła zamienić się wiewiórka?” Następnie dzieci wykonują pracę plastyczną, uwzględniając różne przekształcenia wiewiórki.
- „Zapraszam Was teraz nad jezioro mieniące się tysiącem odcieni błękitu i zieleni. Na tafli jeziora odbija się złociste słoneczko. Powoli słońce zamienia się w barwną tęczę.” N: „ W co jeszcze mogło zamienić się słońce?” Dzieci malują swoje przekształcenia.
- „Wybierzemy się teraz na spacer do wiosennego parku. Trawnik pokryty jest fioletowymi i żółtymi krokusami. Spójrzcie, krokusy zamieniają się w piękne motyle.” N: „ W co Wy zamienicie kwiaty na trawniku?”. Przedszkolaki rysują swoje wyobrażenia pastelami.
- „Dziś wyruszamy do wiosennego sadu. Drzewa owocowe pokryły się białymi i różowymi kwiatami. Pod wpływem dotyku, kwiaty zamieniają się w biedronki” N: „W co jeszcze możesz je zamienić? Narysuj kredkami”.
- „ Przymknij oczy i wyobraź sobie spacer po miękkim mchu. Pod stopami czujesz jego puszystość i aksamitny dotyk. Niespodziewanie, mech zamienia się w puszystą kołderkę.” N: „Co innego chciałbyś poczuć pod stopami?” Dzieci wykonują wyklejankę z materiałów o różnej fakturze.
- „Poczuj zapach wiosny w maleńkim ogródku obok chatki krasnoludka. Zakwitły tu liliowe przylaszczki. Gdy odwróciły główki do słońca, zamieniły się w kolorowe parasole.” N: „Narysujcie, w co mogą zamienić się kolorowe parasole?” Przedszkolaki rysują kredkami świecowymi lub wykonują wydzierankę.
Na rozwój procesu spostrzegania ma wpływ wyobraźnia, która kształtuje się w wyniku nabywania coraz to nowych doświadczeń. Pod wpływem działania różnorodnych bodźców rozwija się więc koordynacja wzrokowo – ruchowa. „Wyobraźnia i percepcja działają w sposób zintegrowany- czynność wyobrażania w umyśle obiektu angażuje prawie takie same procesy poznawcze, jakie są wykorzystywane w trakcie spostrzegania rzeczywistego przedmiotu”. Jagodzińska M. „Obraz w procesach poznania i uczenia się” Dziecko w procesie wyobrażania sobie określonych sytuacji, posługuje się więc obrazem i słowem, pobudzając jednocześnie sferę werbalną i niewerbalną. Wraz z rozwojem koordynacji wzrokowo- ruchowej następuje także rozwój umiejętności elaboracyjnych czyli uzupełniania i dopracowywania szczegółów danego pomysłu.
”Elaboracja może dotyczyć zarówno ekspresji plastycznej, umysłowej jak i ruchowej. Przejawia się ona podczas uzupełniania i wzbogacania działania, wypowiedzi, opowiadania, rysunku, pracy plastycznej, projektu czy utworu artystycznego.”
Płóciennik E., Just M., Dobrakowska A., Woźniak J., : Metoda i wyobraźnia. Podręcznik dla nauczyciela. Lekcje twórczości w klasie 1.
Technikami twórczymi w tym zakresie będą zajęcia artystyczne takie jak, zdobienie liter, uzupełnianie obrazków przez dorysowywanie szczegółów, projektowanie np. placu zabaw, wypełnianie konturów, wykonanie ilustracji do bajki, powiększanie obrazu, uproszczenia czy inwersja barwna. Poprzez ekspresję i rozwijanie kreatywności możemy w sposób oryginalny rozwijać percepcję wzrokową u dzieci. Stymulatorem aktywności twórczej będą z pewnością pozytywne emocje motywacja i radość tworzenia oraz plastyczne kierowanie procesem spostrzegania. Ważne jest, aby dziecko odczuło sukces, co pozwoli mu na wzmocnienie poczucia własnej wartości i zaspokoi jego naturalne potrzeby psychiczne.
Opracowanie Beata Bielska , tyflopedagog
BIBLIOGRAFIA
- Bala A. : Stymulacja prawej i lewej półkuli mózgu. Analiza, synteza wzrokowa i odwrócenia. Kraków. Wydawnictwo ARSON.
- Bala A. : Stymulacja prawej i lewej półkuli mózgu. Planowanie ruchu ręki. Kraków. Wydawnictwo ARSON
- Bielska B. : W krainie bajkowych pór roku. Przewodnik metodyczny. WSiP, Warszawa, 2011
- Bielska B. : Trening koordynacji wzrokowo- ruchowej. Część 1. Bliżej Przedszkola nr 3. 162, marzec 2015
- Bielska B. : Trening koordynacji wzrokowo- ruchowej. Część 1. Bliżej Przedszkola nr 4. 163, kwiecień 2015
- Bogdanowicz M., Różyńska M. : Lewa ręka rysuje i pisze. Gdańsk, 2006
- Chojnacka T. : Rysowanie oburącz. Błonie , 2004
- Dahlke T. : 365 Gier i zabaw na każdy dzień roku!!! Wydawnictwo REA, 2005
- Dziamska D. : Edukacja przez ruch. Kropki, kreski, owale, wiązki. Warszawa, 2015
- Frostig M. , Horne D., : Wzory i obrazki. Program rozwijający percepcję wzrokową. Poziom podstawowy. Warszawa, 2012
- Frostig M. , Horne D., : Wzory i obrazki. Program rozwijający percepcję wzrokową. Poziom średni. Warszawa, 1989
- Jagodzińska M.: Obraz w procesach poznania i uczenia się. Warszawa, 1991
- Nęcka E. , Orzechowski J. , Szymura B. : „ Psychologia poznawcza”, Warszawa, 2006
- Płóciennik E., Just M., Dobrakowska A., Woźniak J., : Metoda i wyobraźnia. Podręcznik dla nauczyciela. Lekcje twórczości w klasie 1. Warszawa, 2009
