Zabawy i ćwiczenia rozwijające zmysł wzroku u dzieci w młodszym wieku szkolnym.

ZABAWY I ĆWICZENIA ROZWIJAJĄCE ZMYSŁ WZROKU  U DZIECI W MŁODSZYM WIEKU SZKOLNYM.

PRZEKROCZENIE PROGU SZKOLNEGO.

Młodszy wiek szkolny  to okres dużej labilności uczuciowej, wrażliwości oraz dociekliwości i pytań. Ulubioną formą spędzania czasu są gry i zabawy, w których zaznacza się większy stopień uspołecznienia i samodzielności dziecka. Następuje gwałtowny i szybki rozwój ruchowy. Dziecko chętnie biega, skacze, pokonuje przeszkody. Osiąga coraz wyższy poziom rozwoju umysłowego dzięki rozwojowi procesów poznawczych. Wiek ten cechuje się  ogromną  wrażliwością wzrokową  i słuchową. Przejawem tego jest wzrost zainteresowań  m.in. działalnością artystyczną. Dzieci w tym wieku lubią rysować i malować . Wyobrażenia o spostrzeganych zjawiskach i przedmiotach, ich proporcjach, stają się dokładniejsze.  Dlatego w  zabawach i ćwiczeniach rozwijających zmysł wzroku, należy zwrócić szczególną  uwagę na przygotowanie dziecka do wnikliwej obserwacji, dostrzegania różnic i podobieństw, celem intensywniejszego poznania otoczenia oraz przygotowania do nauki pisania i czytania.   Zajęcia tego typu   dają nam  również możliwość zaobserwowania zainteresowań oraz poziomu rozwoju dziecka.

TRUDNOŚCI WZROKOWE

Sygnałem trudności wzrokowych mogą być problemy z wykonywaniem określonych czynności  lub brak umiejętności ich wykonywania , np. jeśli  dziecko nie skupia uwagi na przedmiotach lub nie reaguje mimiką na znajome twarze, mogą to być oznaki zaburzeń układu wzrokowego. Inne sygnały to brak reakcji na   swoje  zabawki, niechętne podejmowanie działań . Przy  samodzielnym  poruszaniu się , należy zwrócić uwagę na omijanie przeszkód, sposób trzymania głowy oraz reakcję  dziecka na światło. Bardzo często wskazówką, że dziecko wykazuje zaburzenia wzrokowe, jest sytuacja, gdy wychodząc na spacer w dzień słoneczny, dziecko nie zamyka oczu albo bardzo mocno je mruży , co oznacza nadwrażliwość na światło. Nie bez znaczenia jest odległość i strona z jakiej dziecko obserwuje jakiś przedmiot. Sięganie np. tylko po przedmioty z prawej  strony , oznacza, że dziecko ma problemy z jakimś odcinkiem pola widzenia. Ujawnia się to w sięganiu po przedmioty tylko te, które znajdują się poza zasięgiem ręki. Lub  unikanie  ruchu m. in. dlatego, że boi się urazów. Często dziecku udzielają się obawy i lęk opiekunów. Dlatego kształtowanie nawyków ruchowych i utrwalanie takich umiejętności jak pływanie, jazda na rowerze, gimnastyka jest bardzo ważne. Należy oczywiście unikać ćwiczeń siłowych, skłonów czy  stania na rękach . Niezwykle istotny jest komentarz słowny z jednoczesną demonstracją ćwiczeń, następnie wykonanie ruchu z opiekunem i samodzielne ćwiczenie pod kontrolą. Ważna  jest właściwa koordynacja rąk i nóg, szczególnie podczas biegania oraz wykorzystywanie sygnałów dźwiękowych . Pełnego relaksu dostarczają dzieciom wspólne wycieczki, rajdy i wyjazdy z rodzicami. Dla osób z wadami wzroku bardzo ważny jest rozwój sprawności manualnej i usprawnianie dotyku, który w znacznym stopniu kompensuje niedostatki widzenia. Dlatego w działalności artystycznej należy wykorzystywać różnorodne materiały przyrodnicze i plastyczne z dokładnym opisem tworzywa. Dziecko podczas zabawy może je segregować wg barw, twardości, chropowatości, kształtu, wielkości . Ciekawym i wartościowym zajęciem rozwijającym spostrzeganie jest wypełnianie konturów gotowymi materiałami sypkimi np. kaszą, piaskiem, bibułą. Dobrą okazją do ćwiczeń funkcji wzrokowych jest układanie obrazków z części, wspólne oglądanie ilustracji oraz opowiadanie treści książek, wyszukiwanie różnic i podobieństw w obrazkach, dorysowywanie brakujących części, uzupełnianie rysunków. W wieku wczesnoszkolnym  następuje rozwój zdolności wyodrębniania przedmiotu z tła. Dzieci z ograniczoną percepcją wzrokową można zachęcić  do wyodrębniania określonej figury spośród innych. Nie zapominajmy, że podstawową formą aktywności dzieci pozostaje nadal zabawa, szczególnie tematyczna, a więc naśladująca. Rozszerza się krąg tematów, który wychodzi poza czynności życia codziennego, do inscenizacji bajek. Charakterystyczna jest zabawa w małej grupie dzieci. Starajmy się nie izolować dziecka . Przeciwnie poprzez szereg zabaw integrujących, rodzice i nauczyciele  powinni zachęcać wszystkie dzieci do zabaw zespołowych. Wskazane jest włączanie czynności manipulacyjnych do każdego rodzaju zabawy, np. zabawa w sklep, to układanie i wyjmowanie towarów, wydawanie rachunków i pieniędzy. Ma to bardzo korzystny wpływ na rozwój motoryki a także mowy dziecka. Zmienia się także charakter zabaw konstrukcyjnych. Dzieci wykorzystują więcej klocków i elementów, łącząc je w całość.  Warto polecić zabawki manipulacyjne z pianki oraz kolorowych klocków. Niezwykle atrakcyjne są drewniane sznurowane buciki, tablice z otworami do których dopasowuje się kolorowe figurki, duże korale nawlekane. Ciekawe są też klocki- figury geometryczne. Wszechstronnie wpływa na rozwój teatrzyk kukiełkowy , zabawa przez sztukę oraz pojazdy konstrukcje. W każdym wieku rehabilitacja wzroku dziecka uwzględnia muzykoterapię  oraz zabawy w ogrodzie.

Zajęcia z dzieckiem wykazującym trudności wzrokowe  możemy urozmaicać, włączając ćwiczenia relaksacyjne. Oto kilka przykładów:

• Dzieci, z przymrużonymi oczami, kierują buzie w stronę  światła, np. do okien lub słońca;
• Wszyscy stoją w kręgu, podrzucając do góry niewielkie przedmioty, na przykład piłeczki, nie patrząc przy tym w górę;
• Osoba prowadząca kładzie na stole kilka zabawek. Następnie zakrywa je tkaniną. Dzieci odtwarzają nazwy zasłoniętych przedmiotów;
• Odciskanie palców umoczonych w farbie , na arkuszu papieru, z zasłoniętymi
• Mruganie powiekami;
• Słuchanie bajki przy muzyce  relaksacyjnej;

Jak można zmienić otoczenie dziecka, aby wspomóc jego rozwój ?

WŁAŚCIWE OŚWIETLENIE- może być naturalne lub sztuczne. Zapotrzebowanie na oświetlenie zależy od układu wzrokowego i od rodzaju wykonywanej czynności. Wskazówki:

• najkorzystniejsze jest światło naturalne
• do oświetlenia pomieszczeń powinny być używane żarówki mleczne, dające światło rozproszone
• wskazane jest, aby wybierając lampki punktowe wybrać takie, które nie emitują zbyt wiele ciepła i nie nagrzewają się
• lampka powinna mieć ruchomy statyw
• pamiętajmy o żaluzjach,  zasłonach, nakryciach głowy

RÓŻNICOWANIE BARW- bogactwo barw człowiek może różnicować na podstawie  właściwości siatkówki. W pierwszym okresie życia dziecko widzi lepiej czarno-białe kolory. Aby dziecko nauczyło się kolorów, to koniecznie umeblowanie, przedmioty, zabawki powinny być w zróżnicowanych barwach. W celu zachęcenia  do patrzenia, można stosować kontrastowe czarno-białe motywy .

ZESTAWIENIE KONTRASTOWE PRZEDMIOTÓW- przedmioty zestawiamy kontrastowo. Dobry kontrast można uzyskać poprzez odpowiednią aranżację kolorystyczną otoczenia .

POMOCE I PORZĄDEK W OTOCZENIU- to czynniki, które mają duży wpływ na to co widzimy i jak widzimy. Zmiana przestrzeni jest możliwa, przez zmianę odległości do oglądanych obiektów. Dużym ułatwieniem jest korzystanie z podstawek do książek, statywów, ruchomych blatów oraz utrzymanie porządku w otoczeniu.

MANIPULACJA PRZEDMIOTAMI – pozwólmy dziecku długo i cierpliwie przyglądać się przedmiotom, manipulować nimi, „oglądać” przez dotyk i węchJ

STYMULACJA PERCEPCJI WZROKOWEJ

Odpowiednio  zaplanowane działania z  zakresu doskonalenia zmysłu wzroku, wspierają dziecko w efektywnym udziale w życiu szkolnym oraz rozwijają   jego inteligencję emocjonalną,   przygotowując jednocześnie do  samodzielności. Ćwiczenia tego typu to głównie  czynności artystyczne,  doskonalące grafomotorykę. Ponieważ twórczość dzieci  jest  spontaniczną  zabawą, warto wykorzystać ich pomysłowość oraz twórczą wyobraźnię. Nie bez znaczenia pozostaje dobór atrakcyjnych technik plastycznych. Istotne  jest także wdrażanie do estetyki i dokładności wykonywanych prac. Do ulubionych zabaw  należą:

1. Wzajemne malowanie twarzy. Farby i kredki do malowania twarzy.
2. Malowanie palcami. Kartki A4, farby do malowania rękami
3. Rysowanie swoich wyobrażeń przy muzyce relaksacyjnej. Kredki, arkusze papieru
4. Kleksografia. Dzieci otrzymują kartkę z namalowaną plamą( ewentualnie samodzielnie mogą wykonać kleksa). Następnie dorysowują do plamy dowolne elementy, zamieniając ją w ten sposób w coś innego. Kartki A4, farby akwarelowe,  kredki pastele.
5. Uzupełnianie brakujących elementów na obrazku. Dzieci otrzymują niedokończony obrazek, na którym dorysowują dowolne wzory. Próbują odpowiedzieć na pytanie: „Jakie zapachy mogą  wydobywać się z mojego  obrazka?” .Obrazki dla dzieci, miękkie ołówki.
6. Różnicowanie szczegółów. Uczestnicy otrzymują dwa bardzo podobne obrazki. Zadanie polega na odszukaniu pięciu różnic. Dwa podobne obrazki, mazak.
7. Zapamiętywanie szczegółów. Nauczyciel prezentuje obrazek i prosi, aby dzieci zapamiętały jak najwięcej szczegółów. Dzieci zamykają oczy i odtwarzają z pamięci. Dowolna ilustracja .
8. Kolorowa folia. Uczestnicy ćwiczenia otrzymują kolorową folię. Przyglądają się w ten sposób otoczeniu, także na spacerze. Odkładają kolorową folię, zamykają oczy i opowiadają o wrażeniach. tym, jak wyglądała na przykład sala czy ogród zimowy, oglądany w taki sposób. Kolorowe folie.
9. Co tu się zmieniło? W środku koła znajduje się kilka zabawek . Jedno dziecko przygląda się uważnie, następnie opuszcza pomieszczenie. Osoba prowadząca zabiera jedną . Uczestnik, powracający do sali, próbuje odgadnąć, czego brakuje. Zestaw zabawek.
10. Kolorowe mandale. Uczestnicy  układają wzory – kolorowe mandale np. z materiałów przyrodniczych. Materiały przyrodnicze, narysowane koła.
11. Różnicowanie kolorów. Dzieci siedzą w kręgu, w którego środku znajduje się kilka różnych piłeczek (woreczków gimnastycznych). Uczestnicy przyglądają się dokładnie, zwracając szczególną uwagę na kolory. Nauczyciel przykrywa je chustą. Jedno dziecko dotyka np. jedną z piłeczek. A pozostałe dzieci próbują odgadnąć jej kolor. Kilka piłeczek w różnych kolorach (lub woreczków gimnastycznych).
12. Figury geometryczne  ze sznurka. Uczestnicy otrzymują kawałki sznurków, włóczki. Zadanie polega na ułożeniu, jak największej liczby figur geometrycznych  z kawałków włóczek. Zabawę możemy poszerzyć o wyklejanie włóczką konturów narysowanych kół . Włóczki, sznurek  – w kilku kolorach.
13. Memory, gry planszowe, puzzle, układanki.
14. Dyktanda rysunkowe. Kartki A4 , miękkie ołówki
15. Historyjki obrazkowe. Dzieci porządkują wg kolejności wycięte obrazki, tworząc historyjkę obrazkową. Dowolne obrazki.

Proponowane  zabawy mają także  znaczenie prognostyczne w ocenie nie tylko rozwoju percepcji wzrokowej ale również możliwości dzieci. Prowadzenie tego typu zajęć przynosi więc ogromne korzyści edukacyjne. Najważniejsza jest jednak akceptacja dziecka. Działania  wspierające to szansa utrzymania motywacji dziecka. Dlatego tak istotne  jest aktywne włączenie  rodziców do procesu dydaktyczno – wychowawczego.

Rady dla opiekunów :

• POZNAJ POTRZEBY I MOŻLIWOŚCI DZIECKA
• ZAPEWNIJ DZIECKU BLISKOŚĆ I ZAINTERESOWANIE
• ZACHĘCAJ JE DO SAMODZIELNOŚCI
• NIE WYRĘCZAJ DZIECKA
• CHWAL I CZĘSTO DOCENIAJ DZIECKO
• ROZMAWIAJ Z NAUCZYCIELAMI
• AKCEPTUJ DZIECKO

SYMPTOMY ZABURZEŃ KOORDYNACJI WZROKOWO-RUCHOWO – SŁUCHOWEJ  U DZIECI W MŁODSZYM WIEKU SZKOLNYM ORAZ PRZYKŁADY  PODSTAWOWYCH ĆWICZEŃ

Opracowanie – Beata Bielska

Bibliografia

1. Bielska B.  : W krainie bajkowych pór roku. WSiP, Warszawa, 2011
2. Bieska B. : Zanim zostaniesz pierwszakiem. Karty z pomysłem. Wychowanie przedszkolne. WSiP, Warszawa, 2013
3. Bielska B. : Ćwiczenia percepcji wzrokowej. Bliżej Przedszkola nr 1.160, Kraków, styczeń 2015
4. Frostig M. Horne D. : Program rozwijający percepcję wzrokową. Poziom średni. Podręcznik. Warszawa, 2007
5. Jadwiga Kuczyńska – Kwapisz J. : „Dzieci niewidome i słabo widzące. One są wśród nas”. Warszawa 1996
6.  Walczak G. : „Stymulacja umiejętności widzenia słabo widzących dzieci”. Warszawa 1998
7. Walczak G. (red.) : Problemy wczesnej rehabilitacji niewidomych i słabo widzących dzieci. Warszawa, 1995